Zoals bij alle ziektes, is ook bij mastitis preventie die voorkeursbehandeling. Voor mastitispreventie bestaan meerdere raakvlakken. Dit artikel van dierenarts Robert J. van Saun (VS) gaat in op voorkomen van mastitis bij verse koeien met een goed droogstandsrantsoen.
Als het gaat om de stofwisseling en immuniteit heeft de afkalvende koe met grote uitdagingen te maken. In recent onderzoek op dit vlak is gefocust op hoe de immuuncellen van deze koeien hun functie veranderen rondom de afkalving wat resulteert in grotere risico’s op infectieuze aandoeningen. Een ontsteking is een normale reactie van het immuunsysteem op een pathogeen. Aangenomen wordt dat stressfactoren uit de omgeving de immuunrespons tijdens perioden van ziekte verzwakken.
De immuunrespons is een fysiologische lichaamsfunctie die veel energie nodig heeft en daardoor de prestatie van een koe negatief beïnvloedt. De cellen van het immuunsysteem zijn uniek, omdat ze alleen glucose nodig hebben om aan hun eigen energiebehoefte toe te komen. Ze hebben ook aminozuren nodig voor de synthese van celsignaalmoleculen (immuunmediatoren), productie van antilichamen en celdeling. Andere nutriënten, zoals sporenelementen waaronder koper, zink en selenium, zijn nodig voor een goede werking van de immuuncellen. Vitamines A en E worden historisch geassocieerd met een goede immuunfunctie en nu wordt vitamine D gezien als een belangrijke immuunmodulator. Vetzuren kunnen de functie van immuuncellen moduleren, hetzij door activiteit te bevorderen of te onderdrukken. Van korte ketenvetzuren, zoals ketonlichamen, die worden geassocieerd met ketose, is bekend dat ze de immuunrespons van immuuncellen onderdrukken.
Vitamine E
Het immuunsysteem is dus onlosmakelijk met de voeding verbonden. In de voeding schuilt dus potentieel om de immuunfunctie te versterken als preventie tegen mastitis in kritische periodes. De huidige voedernormen voor melkkoeien komen niet altijd toe aan de extra nutritionele behoeften van de immuuncellen. Onderzoek van de Ohio State University in de jaren ’90 laat zien dat extra supplementatie van vitamine E ten opzichte van het voedingsadvies van de National Research Council (NRC) het aantal gevallen van masitis flink verlaagde alsook de ernst van de mastitisgevallen. Deze nieuwe inzichten werden in 2001 meegenomen in het advies van de NRC dat werd verhoogd van 350 naar 1.500 IU (Internationale Units) per dag in de droogstand om het mastitisrisico te verlagen. Nader onderzoek van deze wetenschappers liet zien dat een nog hogere supplementatie van vitamine E (4.000 IU per dag) een nog groter preventief effect had. Hieruit kon worden afgeleid dat koeien met een vitamine E-concentratie in het bloed van minder dan drie microgram per milliliter (µg/ml) een bijna negen keer hoger risico hadden om mastitis te krijgen. Droge koeien die alleen gedroogde voedergewassen kregen, bereiken een vitamine E-concentratie van niet meer dan 1,5 µg per millimeter zonder extra supplementatie. In studies die geen preventief effect van vitamine E aantoonden, werd vaak de gewenste bloedstatus niet bereikt.
Vitamine A
Onderzoek van de Universiteit van Guelph liet gunstige effecten zien door supplementatie van vitamine A ter preventie van mastitis in de eerste 30 dagen van de lactatie. Waargenomen werd dat koeien met een hogere bloedconcentratie aan vitamine A (retinol) minder kans hebben op mastitis in de eerste 30 dagen. Het onderzoek definieerde geen bloedconcentratiedrempel, maar toonde wel aan dat als de bloedconcentratie steeg met 100 nanogram per millimeter, het mastitisrisico 60 procent lager was.
IJzer en koper
Onderzoek naar sporenelementen in rantsoenen voor droge koeien waren minder eenduidig in het aantonen van een veranderend risico op mastitis. Een studie naar koeien in twee Penn State-voerproeven liet zien dat koeien met een hoger gehalte ijzer of een lager gehalte koper in het bloed, meer risico lopen op mastitis. IJzer is een essentieel bestanddeel voor gramnegatieve bacteriën. De uier van de koe produceert stoffen als lactoferine om bacteriën te binden en te voorkomen dat ze toegang tot ijzer krijgen. Koper is belangrijk voor functies van de immuuncellen en antioxidanten die de ontsteking onder controle houden. Wat we niet moeten vergeten is dat alle nutriënten in potentie toxisch zijn en in overvloed een negatief effect op de immuunrespons hebben.
Belangrijkste rantsoen op bedrijf
Waar brengt dit ons? Het droogstandsrantsoen is het belangrijkste rantsoen op het melkveebedrijf. Het moet met zorg worden berekend en samengesteld ter preventie van potentiële ziekten na afkalven, inclusief mastitis. Vaak wordt het rantsoen van de droge koeien uitgekleed om overvoeren te voorkomen, maar mineralen en vitamines blijven essentieel.
Het best is om intensief met een nutritionist of voedingsadviseur samen te werken om te zorgen dat de droge koeien de juiste vitaminen en mineralen gesupplementeerd krijgen. Laat de dierenarts de respons van de koeien op deze supplementen evalueren om er zeker van te zijn dat ze de waarden opnemen die geassocieerd worden met een verlaagd mastitisrisico. Alleen een supplement toevoegen garandeert niet dat elke koe de nagestreefde waarden bereikt. Er schuilt potentiële variatie in de opname per koe, zeker als er sprake is van overbezetting of in tijden van hittestress. Uit de literatuur blijken afwijkingen van 2,2 tot 3,6 kg per dag in de voeropname door volgroeide koeien in de close up-groep. In de rantsoencalculatie moet hier dus rekening mee gehouden worden. Vergeet ook de antagonistische interacties tussen nutriënten en andere rantsoeningrediënten niet. Zo wordt vitamine A afgebroken in de pens, des te meer als het rantsoen veel zetmeel bevat.
Bron: Penn State Extension (Pennsylvania State University) – Tekst: Robert J. van Saun, DVM, MS, PHD Extension Veterinarian
